मधेसको शिक्षाको अवस्थाबारे हालसालै चलेको बहस धेरैजसो दुई प्रमुख दृष्टिकोणमा बाँडिएको छ: एकथरीले मधेसी समाजलाई नै दोष दिन्छन् भने अर्काथरीले राज्यसत्ताको गलत नीतिलाई जिम्मेवार ठहराउँछन्।
यी दुवै दृष्टिकोणमा केही सत्यता रहेको देखिन्छ, र समस्या बहुआयामिक छ। यहाँ दुवै पक्षको तर्कलाई विस्तृत रूपमा बुझौं:
मधेसी समाजकै कारण:
1. संस्कृति र परम्परा: केही मधेसी समाजहरूमा परम्परागत सोच र प्रथाहरूले शिक्षामा अवरोध पुर्याउन सक्छन्। विशेषगरी छोरीहरूको शिक्षामा कम ध्यान दिनु र छिटो विवाह गराउनु जस्ता प्रथाहरूले समस्या निम्त्याउँछन्।
2. आफ्नै प्राथमिकता: केही परिवारहरूले आर्थिक आवश्यकता पूरा गर्न बालबालिकालाई काममा लगाउँछन्। यसले गर्दा उनीहरू स्कूल जान पाउँदैनन्।
3. समाजको सहभागिता: शिक्षामा सुधार ल्याउन स्थानीय समुदायको सहभागिता र प्रतिबद्धता महत्वपूर्ण हुन्छ। यदि समाजमा शिक्षाको महत्वलाई लिएर कम बुझाइ छ भने समस्या रहिरहन्छ।
राज्यसत्ताको गलत नियत र नीति:
1. अवरोधकारी नीति: मधेस क्षेत्रको शिक्षा सुधारका लागि सरकारी योजनाहरू प्रभावकारी रूपमा लागू नहुनु वा पर्याप्त बजेट नबाँडिनु मुख्य समस्या हो।
2. अविकसित पूर्वाधार: राज्यले मधेस क्षेत्रको विद्यालय र कलेजहरूको पूर्वाधार विकासमा पर्याप्त ध्यान नदिएर शिक्षाको गुणस्तर घटाइदिएको छ।
3. भ्रष्टाचार: शिक्षाका लागि आउने बजेट र स्रोत साधनहरू बीचैमा भ्रष्टाचारका कारण हराउँछन्, जसले प्रत्यक्ष रूपमा शिक्षा प्रणालीमा असर पुर्याउँछ।
4. राजनीतिक अस्थिरता: मधेस क्षेत्रमा भएको राजनीतिक अस्थिरता, आन्दोलन र द्वन्द्वले शिक्षण प्रक्रियामा निरन्तरता आउन दिएको छैन।
समाधानका उपायहरू:
1. समुदायमा सचेतना कार्यक्रम: शिक्षाको महत्त्वबारे मधेसी समुदायमा जागरूकता अभियान चलाउनु आवश्यक छ।
2. नीति सुधार: राज्यले मधेस क्षेत्रका लागि लक्षित शैक्षिक नीतिहरू बनाउन र तिनलाई प्रभावकारी रूपमा लागू गर्न आवश्यक छ।
3. पूर्वाधार विकास: मधेस क्षेत्रमा गुणस्तरीय शिक्षण संस्थानहरूको संख्या बढाउन र तिनलाई आवश्यक पूर्वाधार उपलब्ध गराउनुपर्छ।
4. महिला शिक्षामा जोड: छोरीहरूको शिक्षामा विशेष ध्यान दिनु जरुरी छ, ताकि लैंगिक असमानता कम गर्न सकियोस्।
यी बहसहरूको मर्म भनेको समस्या पहिचान गरेर उपयुक्त समाधानहरू खोज्नु हो। दुवै पक्षका तर्कहरूलाई ध्यानमा राख्दै, समग्र रूपमा सुधारका उपायहरू अवलम्बन गरिनुपर्छ।